نقش شخصیت اخلاقی در مسئولیت از منظر ارسطو و آکوئیناس
چکیده:
نظریۀ مسئولیت اخلاقی ارسطو به عنوان پیشگام نظریۀ اخلاق فضیلت، به دلیل توجه ویژه به منش های اخلاقی، نگاهی نوین به مسئولیت دارد. آکوئیناس که از پیروان ارسطوست، با تأکید بر شخصیت و تمرکز بر اعمال عمدی کامل انسانی و نقش عنصر تأمل پیشینی دربارۀ عمل، خوانشی نو از مسئولیت اخلاقی ارائه داده است. در نگاه این‌دو فیلسوف، فاعل اخلاقی، فاعلی است که دارای فضیلت و رذیلت شخصیت و توانایی انجام عمل عمدی کامل باشد؛ از این رو، کودکان و حیوانات، چون فاقد چنین ظرفیتها و شخصیت اخلاقی‌یی هستند، موضوع ارزیابی های اخلاقی قرار نمی گیرند. به‌اعتقاد ارسطو و آکوئیناس، قلمرو فاعلان اخلاقی افزون بر فاعلان شرور و فضیلتمند، شامل فاعلان خویشتندار و غیرخویشتندار نیز می شود. مقالۀ حاضر با رویکرد توصیفی‌ـ‌تحلیلی، به این مسئله می پردازد که از منظر ارسطو و آکوئیناس، عمل فاعل اخلاقی در چه صورتی موضوع ارزیابی های اخلاقی قرار می گیرد؟ بر اساس یافته‌های این مقاله، اعمالی که موضوع مسئولیت اخلاقی هستند، باید از روی عمد و در بستر شخصیت اخلاقی فاعل بعنوان محرکی غیرتصادفی برای عمل، انجام شوند، حتی اگر ناشی از تأمل و تصمیم نباشند، زیرا اعمال ناگهانی نیز به نوعی ناشی از منش ها هستند و مصداق بارز اعمالی هستند که موضوع ارزیابی های اخلاقی قرار می گیرند.
این مقاله مشترک با سرکار خانم منصوره قنبریان بانویی در فصلنامه علمی-پژوهشی تاریخ فلسفه شمارۀ ۱، دورۀ ۱۴، تابستان ۱۴۰۲ در صفحات ۱۵۵-۱۷۶ به چاپ رسیده است.